1944’de Dr.Hans Asperger tarafından otistik psikopati olarak isimlendirilen tablo bugün Asperger Bozukluğu olarak tanımlanmaktadır.
DSM-IV tanı ölçütlerine yeni bir tanı olarak 1994 yılında eklenmiştir.
Kızlardan çok erkeklerde (1:5) görülür.
Farklı tanı ölçütleri nedeniyle yaygınlık oranları (2.5/10,000) değişmektedir.
Son 15 yılda artış bildirilmektedir.
4 yaşa kadar belirtiler fark edilmeyebilir. Genellikle 5-9 yaşları arasında tanı alırlar.
Kolaylıkla “farklı” diye nitelendirildikleri için tanı koymak güç olabilir.
Eğer tanı ergenlik dönemine kadar konulamamışsa eşlik eden ruhsal bozukluklar nedeniyle tanılamak güçleşebilir.
Erken teşhisle başarı şansı artar.
Gidiş
Yaşam boyu süren bir bozukluktur.
Yaygın Gelişimsel Bozukluk grubunun en hafif ve prognozu en iyi bozukluğu olarak kabul edilir.
Etyoloji
Etyolojisi bilinmemektedir.
Biyolojik, genetik, nörokimyasal, nörolojik, çevresel (doğum öncesi,sırası,sonrası), bağışıklık
etkenlerinin rolü araştırılmaktadır.
Nörobiyolojik etkenlerin ön planda olduğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul
edilmektedir.
Genetik önemli bir rol oynamaktadır ve genetik geçişten birçok gen sorumlu tutulmaktadır.
Aspergerli erkek çocukların babalarında benzer özelliklerin yüksek görülme oranı yüksektir.
Asperger Bozukluğunun erken dönem belirtileri:
Gözünü dikip uzun süre bakma, donuk bakışlar, göz temasını sürdürememe,
Sosyal geri çekilme,
Ses, koku, dokunma gibi duyusal uyaranlara anormal tepki verme şeklinde bildirilmiştir.
Erken dönemde hastalığa özgü olmayan diğer belirtiler:
Bazen anormal uyku örüntüsü, dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik görülmekte,
Bazen uysal, sessiz bebekler olarak tanımlanmaktadırlar.
Temel Belirtiler:
Dil ve bilişsel gelişimde önemli genel bir gecikmenin olmaması
Sosyal etkileşimde bozulma
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinlikler
DSM IV Tanı Ölçütleri:
Sosyal etkileşimde bozulmada en az iki belirti
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinliklerde en az bir belirti
Yaşamın çeşitli alanlarında klinik olarak belirgin sıkıntı
Dil gelişiminde önemli bir gecikme yok
Bilişsel gelişimde ya da kendine yetme becerilerinde, uyum davranışlarında ve çevreye ilgide
belirgin gecikme yok
Başka özgül YGB ya da şizofreni için tanı ölçütlerini karşılamamak
Dil, kendi kendine yetme, uyum davranışları ve çevreye olan ilgide üç yaşına kadar normal gelişim gösterirler.
Motor gelişim basamaklarında gecikme ve motor becerilerde yetersizlik (koordinasyon ve denge problemleri ile birlikte) beklenir.
Dil gelişimi
Yaşa uygun konuşma, uygun gramer kullanımı vardır ama zamir kullanımında hatalar
gözlenebilir.
Kendilerine özgü sözcük üretebilirler.
Kendiliğinden konuşmayı başlatmada, konuşulanı anlama ve yorumlamada güçlük yaşanır.
Klişe ifadeler kullanır.
Mırıldanma tarzında, anlaşılması zor konuşma gözlenir.
İletişim
yüz ve vücut dilini (sözel olmayan iletişim) kullanma ve yorumlamada güçlük
sohbet konusu ile ilgisi olmayan, tuhaf, tekrarlayıcı konuşmalar yapma (dilin sosyal kullanımında zayıflık)
sadece kendisinin ilgilendiği konularda uzun süre konuşma (konuşmaları sonuca bağlayamama), alay konusu olsa ya da ondan kaçınılsa bile ilgi duyduğu konuşmalara yeniden yönelme
konuşmada (düz, robotik/ezgi ve vurgu sorunu) sesinin tonunu kontrol etmede güçlük
dilin espri, mecaz, deyim ve ima yollu anlatımlarını, nüanslarını kavramakta güçlük
Sosyal Etkileşim
sosyal olarak soğuk ve ilgisiz (sosyal ve duygusal karşılıklılığın olmayışı ya da uygun tepkiler
verememe)
uygun olmayan (sınırlı) göz kontağı
akranları ile arkadaşlık edebilir fakat ilişkiyi geliştirme ve devam ettirme stratejileri eksik
(gelişim düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe)
diğer kişinin bakış açısını, duygularını anlamada güçlük
sosyal kuralları kolaylıkla kavrayamama
duyguları, düşünceleri, kuralları bilişsel olarak, biçimsel olarak bilse bile kendiliğinden ve sezgisel yanıt verememe
kendi kural ve düzenine göre bir şeyleri yapması konusunda diğer insanlara ısrarcı olma
teselli edilme ve sevgi gösterilmesine nadiren gereksinim duyma, diğerlerine de bu gibi tepkileri göstermeme
Aspergerli çocuk ve gençler sosyal etkileşimi isterler fakat diğerlerinin duygularını, düşüncelerini anlama yetenekleri eksiktir.
Sosyal davranış kurallarının (göz kontağı, diğerlerine yakınlık, mimik, jest, beden duruşu vb.) eksikliğinden dolayı sıklıkla sosyal izolasyon yaşarlar.
Öğretmenleri ve akranları ile etkileşimlerinde beceriksizlik yaşarlar.
Sosyal durumlarla yüz yüze geldiklerinde kaygı yaşadıkları için sıklıkla uygun şekilde davranamazlar.
IQ’ları ortalama ve ortalamanın üstünde olmasına rağmen davranış problemleri (dikkatsizlik,kaygı, öfke patlamaları vb.) diğerlerinin algılarını olumsuz yönde etkiler.
Aspergerli ergenlerin arkadaşlık ilişkisinin niteliği daha zayıf, arkadaşlığı geliştirmede motivasyonları daha düşük olduğundan daha fazla yalnızlık ve depresyon yaşarlar.
Davranış, ilgi, etkinlikler
tekrarlayıcı (streotipik) davranışlar
bazı objelere, ilgi alanlarına anormal saplantı
eşyalar ya da eşyaların parçalarıyla işlevsel olmayan şekilde sürekli uğraşma
kurallara, rutinlere ve ritüellere sıkı sıkıya uyma
İlgi alanları
Bazılarının ilgi alanları olağandışı olabilir (sürgülü-açılır kapanır kapılar, klimalar, haritalar vb).
Bazılarının ilgi alanları ise olağandışı değildir fakat bireyin çoğu zamanını kaplar ve normal sosyal etkileşime engel olur.
Bu yoğun ilgilere özel bir alanda önemli bir beceri ya da yetenek eşlik edebilir.
Duygusal
çevreyle ilgili değişikliklere aşırı tepki verme
çevresel stresörlere aşırı duyarlılık
çabuk kaygı yaşama
depresyona eğilimli olma
duygu dalgalanmaları
kolay kızdırılma, sabırsız ve tahammülsüz olma
görünür bir neden yokken öfke nöbetleri
baş etme çabaları sırasında gergin ve sıkıntılı olma
kendi ya da başkaları yanlış yaptığı zaman olumsuz tepki verme (mükemmelliyetçi)
Duyusal
yüksek sese, dokunulmaya, kalabalık yerlere, kokulara duyarlılık
ağrı ve acıya dayanıklılık
banyo yapmaya ve temiz giysilere tepki
müfredat etkinlikleri sırasında duyusal (algısal) olarak aşırı yüklenme eğilimi
Akademik
çok küçük yaşta harfler ve sayılara ilgili
bilgi temelli konularda güçlü
ansiklopedik bellek
matematik becerisi güçlü ya da zayıf
el yazısı sıklıkla kötü
yaratıcı cümleler yazmakta güçlük çekme
genellikle yeterli sözel beceriler ancak çıkarım yapmada ve yüksek seviyedeki sorulara yanıt
vermede zorlanma
okula uyumda zorluk
Problem çözme ve organizasyon
Güçlük
sağduyu gerektiren durumlarda
düşüncelerini organize etme ve soyut kavrayışta
bir durumdan diğerine geçmede
Yetersizlik
zihinsel planlamada
dürtü kontrolünde
kendini izlemede
Motor
motor becerilerde gecikme (geç yürüme)
sakarlık, beceriksizlik, hantallık, esnek olmayan yürüme ve garip beden duruşu
motor beceri gerektiren oyunlarda başarısızlık
yazım hızında yavaşlık (ince motor güçlükler)
görsel-motor bütünleştirme, görsel-uzaysal oryantasyonda problemler
Ben Aspergerim!
Arkadaşlık yapmak bana daima zor gelir. İstek duyarım ama uygunsuz, garip davranabilirim.
Sosyal durumları kafa karıştırıcı bulurum.
Küçük bir konuşma yapmak bile bana zor gelir.
Yetişkinlerle sosyal etkileşimim daha iyi iyidir.
Konuşmalarım ilgilendiğim konular ile ilgilidir. Dinleyicilerin beni dinleyip dinlemedikleri, konunun ilgilerini çekip çekmediği ile ilgilenmem.
İnsanlar -buna niyet etmesem bile- sıkça kaba olduğumu söylerler.
Diğer insanların ne düşündüğünü, ne hissettiğinin farkına varmak için çok çabalamam gerekir.
Yaratıcılığa dayalı hikaye yazmaktan hoşlanmam.
Detayları öğrenmekte iyiyimdir.
Çok uzun süre bazı şeylere odaklanabilirim.
Zekam normal ya da normal üstü olmasına rağmen düşünme ve yargılama becerilerim yetersizdir.
Güçlü ve dar ilgi alanlarım vardır.
Bazı şeyleri esnek olmayan, tekrarlayıcı yollarla yaparım.
Eşlik Edebilecek Bozukluklar
Anksiyete bozuklukları
Bipolar bozukluk
Depresyon
Tourette bozukluğu
DEHB
Uyku ve yeme bozuklukları
Psikotik bozukluklar
Karşı koyma karşı gelme bozukluğu
Ayırıcı Tanı
Diğer yaygın gelişimsel bozukluklar (otizm, başka türlü adlandırılamayan….)
Yıkıcı davranış bozuklukları (DEHB, davranım bozukluğu, karşı koyma karşı gelme
bozukluğu)
NLD
OKB
Sosyal fobi
Tepkisel bağlanma bozukluğu
Bipolar bozukluk
Psikotik bozukluk
Değerlendirme
Ayrıntılı gelişim öyküsü
Psiko-sosyal değerlendirme (akademik, konuşma-dil, algısal-motor, sosyal-duygusal, oyun becerileri) (kişilik ve davranışının diğer yönleri- tercih ettiği etkinlikler, olağan dışı alışkanlıkları, zihin meşguliyeti vb.)
Tıbbi Değerlendirme
Tedavi
Bilişsel-davranışçı tedaviler: problem davranışlara hedeflenen müdahaleler; problem çözme, sosyal, iletişim ve günlük yaşam becerileri; empati kurma vb.
Anne babaya yönelik bilgilendirme ve destek programları
Bireysel psikoterapi: depresyon ve kaygı gibi sorunlara yönelik (daha büyük çocuklarda)
Grup psikoterapisi
İlaç: özel bir tedavisi yok, antidepresanlar, antipsikotikler kullanılmakta
Dil-konuşma terapisi
Duyusal bütünleme eğitimi: (fizik tedaviciler ya da uğraş terapistleri tarafından daha küçük çocuklara uygulanan)
Okul ortamını ve eğitim-öğretimi desteklemeye yönelik yaklaşımlar
Özel eğitim
Okulda ve evde
İletişim,
Sosyal etkileşim,
Duyusal,
Davranışsal,
Akademik becerilerle ilgili destek verilmeli,
Okul ile anne-baba arasındaki iletişim kanalları açık tutulmalıdır.
Asperger Bozukluğu
1944’de Dr.Hans Asperger tarafından otistik psikopati olarak isimlendirilen tablo bugün Asperger Bozukluğu olarak tanımlanmaktadır.
DSM-IV tanı ölçütlerine yeni bir tanı olarak 1994 yılında eklenmiştir.
Kızlardan çok erkeklerde (1:5) görülür.
Farklı tanı ölçütleri nedeniyle yaygınlık oranları (2.5/10,000) değişmektedir.
Son 15 yılda artış bildirilmektedir.
4 yaşa kadar belirtiler fark edilmeyebilir. Genellikle 5-9 yaşları arasında tanı alırlar.
Kolaylıkla “farklı” diye nitelendirildikleri için tanı koymak güç olabilir.
Eğer tanı ergenlik dönemine kadar konulamamışsa eşlik eden ruhsal bozukluklar nedeniyle tanılamak güçleşebilir.
Erken teşhisle başarı şansı artar.
Gidiş
Yaşam boyu süren bir bozukluktur.
Yaygın Gelişimsel Bozukluk grubunun en hafif ve prognozu en iyi bozukluğu olarak kabul edilir.
Etyoloji
Etyolojisi bilinmemektedir.
Biyolojik, genetik, nörokimyasal, nörolojik, çevresel (doğum öncesi,sırası,sonrası), bağışıklık
etkenlerinin rolü araştırılmaktadır.
Nörobiyolojik etkenlerin ön planda olduğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul
edilmektedir.
Genetik önemli bir rol oynamaktadır ve genetik geçişten birçok gen sorumlu tutulmaktadır.
Aspergerli erkek çocukların babalarında benzer özelliklerin yüksek görülme oranı yüksektir.
Asperger Bozukluğunun erken dönem belirtileri:
Gözünü dikip uzun süre bakma, donuk bakışlar, göz temasını sürdürememe,
Sosyal geri çekilme,
Ses, koku, dokunma gibi duyusal uyaranlara anormal tepki verme şeklinde bildirilmiştir.
Erken dönemde hastalığa özgü olmayan diğer belirtiler:
Bazen anormal uyku örüntüsü, dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik görülmekte,
Bazen uysal, sessiz bebekler olarak tanımlanmaktadırlar.
Temel Belirtiler:
Dil ve bilişsel gelişimde önemli genel bir gecikmenin olmaması
Sosyal etkileşimde bozulma
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinlikler
DSM IV Tanı Ölçütleri:
Sosyal etkileşimde bozulmada en az iki belirti
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinliklerde en az bir belirti
Yaşamın çeşitli alanlarında klinik olarak belirgin sıkıntı
Dil gelişiminde önemli bir gecikme yok
Bilişsel gelişimde ya da kendine yetme becerilerinde, uyum davranışlarında ve çevreye ilgide
belirgin gecikme yok
Başka özgül YGB ya da şizofreni için tanı ölçütlerini karşılamamak
Dil, kendi kendine yetme, uyum davranışları ve çevreye olan ilgide üç yaşına kadar normal gelişim gösterirler.
Motor gelişim basamaklarında gecikme ve motor becerilerde yetersizlik (koordinasyon ve denge problemleri ile birlikte) beklenir.
Dil gelişimi
Yaşa uygun konuşma, uygun gramer kullanımı vardır ama zamir kullanımında hatalar
gözlenebilir.
Kendilerine özgü sözcük üretebilirler.
Kendiliğinden konuşmayı başlatmada, konuşulanı anlama ve yorumlamada güçlük yaşanır.
Klişe ifadeler kullanır.
Mırıldanma tarzında, anlaşılması zor konuşma gözlenir.
İletişim
yüz ve vücut dilini (sözel olmayan iletişim) kullanma ve yorumlamada güçlük
sohbet konusu ile ilgisi olmayan, tuhaf, tekrarlayıcı konuşmalar yapma (dilin sosyal kullanımında zayıflık)
sadece kendisinin ilgilendiği konularda uzun süre konuşma (konuşmaları sonuca bağlayamama), alay konusu olsa ya da ondan kaçınılsa bile ilgi duyduğu konuşmalara yeniden yönelme
konuşmada (düz, robotik/ezgi ve vurgu sorunu) sesinin tonunu kontrol etmede güçlük
dilin espri, mecaz, deyim ve ima yollu anlatımlarını, nüanslarını kavramakta güçlük
Sosyal Etkileşim
sosyal olarak soğuk ve ilgisiz (sosyal ve duygusal karşılıklılığın olmayışı ya da uygun tepkiler
verememe)
uygun olmayan (sınırlı) göz kontağı
akranları ile arkadaşlık edebilir fakat ilişkiyi geliştirme ve devam ettirme stratejileri eksik
(gelişim düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe)
diğer kişinin bakış açısını, duygularını anlamada güçlük
sosyal kuralları kolaylıkla kavrayamama
duyguları, düşünceleri, kuralları bilişsel olarak, biçimsel olarak bilse bile kendiliğinden ve sezgisel yanıt verememe
kendi kural ve düzenine göre bir şeyleri yapması konusunda diğer insanlara ısrarcı olma
teselli edilme ve sevgi gösterilmesine nadiren gereksinim duyma, diğerlerine de bu gibi tepkileri göstermeme
Aspergerli çocuk ve gençler sosyal etkileşimi isterler fakat diğerlerinin duygularını, düşüncelerini anlama yetenekleri eksiktir.
Sosyal davranış kurallarının (göz kontağı, diğerlerine yakınlık, mimik, jest, beden duruşu vb.) eksikliğinden dolayı sıklıkla sosyal izolasyon yaşarlar.
Öğretmenleri ve akranları ile etkileşimlerinde beceriksizlik yaşarlar.
Sosyal durumlarla yüz yüze geldiklerinde kaygı yaşadıkları için sıklıkla uygun şekilde davranamazlar.
IQ’ları ortalama ve ortalamanın üstünde olmasına rağmen davranış problemleri (dikkatsizlik,kaygı, öfke patlamaları vb.) diğerlerinin algılarını olumsuz yönde etkiler.
Aspergerli ergenlerin arkadaşlık ilişkisinin niteliği daha zayıf, arkadaşlığı geliştirmede motivasyonları daha düşük olduğundan daha fazla yalnızlık ve depresyon yaşarlar.
Davranış, ilgi, etkinlikler
tekrarlayıcı (streotipik) davranışlar
bazı objelere, ilgi alanlarına anormal saplantı
eşyalar ya da eşyaların parçalarıyla işlevsel olmayan şekilde sürekli uğraşma
kurallara, rutinlere ve ritüellere sıkı sıkıya uyma
İlgi alanları
Bazılarının ilgi alanları olağandışı olabilir (sürgülü-açılır kapanır kapılar, klimalar, haritalar vb).
Bazılarının ilgi alanları ise olağandışı değildir fakat bireyin çoğu zamanını kaplar ve normal sosyal etkileşime engel olur.
Bu yoğun ilgilere özel bir alanda önemli bir beceri ya da yetenek eşlik edebilir.
Duygusal
çevreyle ilgili değişikliklere aşırı tepki verme
çevresel stresörlere aşırı duyarlılık
çabuk kaygı yaşama
depresyona eğilimli olma
duygu dalgalanmaları
kolay kızdırılma, sabırsız ve tahammülsüz olma
görünür bir neden yokken öfke nöbetleri
baş etme çabaları sırasında gergin ve sıkıntılı olma
kendi ya da başkaları yanlış yaptığı zaman olumsuz tepki verme (mükemmelliyetçi)
Duyusal
yüksek sese, dokunulmaya, kalabalık yerlere, kokulara duyarlılık
ağrı ve acıya dayanıklılık
banyo yapmaya ve temiz giysilere tepki
müfredat etkinlikleri sırasında duyusal (algısal) olarak aşırı yüklenme eğilimi
Akademik
çok küçük yaşta harfler ve sayılara ilgili
bilgi temelli konularda güçlü
ansiklopedik bellek
matematik becerisi güçlü ya da zayıf
el yazısı sıklıkla kötü
yaratıcı cümleler yazmakta güçlük çekme
genellikle yeterli sözel beceriler ancak çıkarım yapmada ve yüksek seviyedeki sorulara yanıt
vermede zorlanma
okula uyumda zorluk
Problem çözme ve organizasyon
Güçlük
sağduyu gerektiren durumlarda
düşüncelerini organize etme ve soyut kavrayışta
bir durumdan diğerine geçmede
Yetersizlik
zihinsel planlamada
dürtü kontrolünde
kendini izlemede
Motor
motor becerilerde gecikme (geç yürüme)
sakarlık, beceriksizlik, hantallık, esnek olmayan yürüme ve garip beden duruşu
motor beceri gerektiren oyunlarda başarısızlık
yazım hızında yavaşlık (ince motor güçlükler)
görsel-motor bütünleştirme, görsel-uzaysal oryantasyonda problemler
Ben Aspergerim!
Arkadaşlık yapmak bana daima zor gelir. İstek duyarım ama uygunsuz, garip davranabilirim.
Sosyal durumları kafa karıştırıcı bulurum.
Küçük bir konuşma yapmak bile bana zor gelir.
Yetişkinlerle sosyal etkileşimim daha iyi iyidir.
Konuşmalarım ilgilendiğim konular ile ilgilidir. Dinleyicilerin beni dinleyip dinlemedikleri, konunun ilgilerini çekip çekmediği ile ilgilenmem.
İnsanlar -buna niyet etmesem bile- sıkça kaba olduğumu söylerler.
Diğer insanların ne düşündüğünü, ne hissettiğinin farkına varmak için çok çabalamam gerekir.
Yaratıcılığa dayalı hikaye yazmaktan hoşlanmam.
Detayları öğrenmekte iyiyimdir.
Çok uzun süre bazı şeylere odaklanabilirim.
Zekam normal ya da normal üstü olmasına rağmen düşünme ve yargılama becerilerim yetersizdir.
Güçlü ve dar ilgi alanlarım vardır.
Bazı şeyleri esnek olmayan, tekrarlayıcı yollarla yaparım.
Eşlik Edebilecek Bozukluklar
Anksiyete bozuklukları
Bipolar bozukluk
Depresyon
Tourette bozukluğu
DEHB
Uyku ve yeme bozuklukları
Psikotik bozukluklar
Karşı koyma karşı gelme bozukluğu
Ayırıcı Tanı
Diğer yaygın gelişimsel bozukluklar (otizm, başka türlü adlandırılamayan….)
Yıkıcı davranış bozuklukları (DEHB, davranım bozukluğu, karşı koyma karşı gelme
bozukluğu)
NLD
OKB
Sosyal fobi
Tepkisel bağlanma bozukluğu
Bipolar bozukluk
Psikotik bozukluk
Değerlendirme
Ayrıntılı gelişim öyküsü
Psiko-sosyal değerlendirme (akademik, konuşma-dil, algısal-motor, sosyal-duygusal, oyun becerileri) (kişilik ve davranışının diğer yönleri- tercih ettiği etkinlikler, olağan dışı alışkanlıkları, zihin meşguliyeti vb.)
Tıbbi Değerlendirme
Tedavi
Bilişsel-davranışçı tedaviler: problem davranışlara hedeflenen müdahaleler; problem çözme, sosyal, iletişim ve günlük yaşam becerileri; empati kurma vb.
Anne babaya yönelik bilgilendirme ve destek programları
Bireysel psikoterapi: depresyon ve kaygı gibi sorunlara yönelik (daha büyük çocuklarda)
Grup psikoterapisi
İlaç: özel bir tedavisi yok, antidepresanlar, antipsikotikler kullanılmakta
Dil-konuşma terapisi
Duyusal bütünleme eğitimi: (fizik tedaviciler ya da uğraş terapistleri tarafından daha küçük çocuklara uygulanan)
Okul ortamını ve eğitim-öğretimi desteklemeye yönelik yaklaşımlar
Özel eğitim
Okulda ve evde
İletişim,
Sosyal etkileşim,
Duyusal,
Davranışsal,
Akademik becerilerle ilgili destek verilmeli,
Okul ile anne-baba arasındaki iletişim kanalları açık tutulmalıdır.
Asperger Bozukluğu
1944’de Dr.Hans Asperger tarafından otistik psikopati olarak isimlendirilen tablo bugün Asperger Bozukluğu olarak tanımlanmaktadır.
DSM-IV tanı ölçütlerine yeni bir tanı olarak 1994 yılında eklenmiştir.
Kızlardan çok erkeklerde (1:5) görülür.
Farklı tanı ölçütleri nedeniyle yaygınlık oranları (2.5/10,000) değişmektedir.
Son 15 yılda artış bildirilmektedir.
4 yaşa kadar belirtiler fark edilmeyebilir. Genellikle 5-9 yaşları arasında tanı alırlar.
Kolaylıkla “farklı” diye nitelendirildikleri için tanı koymak güç olabilir.
Eğer tanı ergenlik dönemine kadar konulamamışsa eşlik eden ruhsal bozukluklar nedeniyle tanılamak güçleşebilir.
Erken teşhisle başarı şansı artar.
Gidiş
Yaşam boyu süren bir bozukluktur.
Yaygın Gelişimsel Bozukluk grubunun en hafif ve prognozu en iyi bozukluğu olarak kabul edilir.
Etyoloji
Etyolojisi bilinmemektedir.
Biyolojik, genetik, nörokimyasal, nörolojik, çevresel (doğum öncesi,sırası,sonrası), bağışıklık
etkenlerinin rolü araştırılmaktadır.
Nörobiyolojik etkenlerin ön planda olduğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul
edilmektedir.
Genetik önemli bir rol oynamaktadır ve genetik geçişten birçok gen sorumlu tutulmaktadır.
Aspergerli erkek çocukların babalarında benzer özelliklerin yüksek görülme oranı yüksektir.
Asperger Bozukluğunun erken dönem belirtileri:
Gözünü dikip uzun süre bakma, donuk bakışlar, göz temasını sürdürememe,
Sosyal geri çekilme,
Ses, koku, dokunma gibi duyusal uyaranlara anormal tepki verme şeklinde bildirilmiştir.
Erken dönemde hastalığa özgü olmayan diğer belirtiler:
Bazen anormal uyku örüntüsü, dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik görülmekte,
Bazen uysal, sessiz bebekler olarak tanımlanmaktadırlar.
Temel Belirtiler:
Dil ve bilişsel gelişimde önemli genel bir gecikmenin olmaması
Sosyal etkileşimde bozulma
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinlikler
DSM IV Tanı Ölçütleri:
Sosyal etkileşimde bozulmada en az iki belirti
Kısıtlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinliklerde en az bir belirti
Yaşamın çeşitli alanlarında klinik olarak belirgin sıkıntı
Dil gelişiminde önemli bir gecikme yok
Bilişsel gelişimde ya da kendine yetme becerilerinde, uyum davranışlarında ve çevreye ilgide
belirgin gecikme yok
Başka özgül YGB ya da şizofreni için tanı ölçütlerini karşılamamak
Dil, kendi kendine yetme, uyum davranışları ve çevreye olan ilgide üç yaşına kadar normal gelişim gösterirler.
Motor gelişim basamaklarında gecikme ve motor becerilerde yetersizlik (koordinasyon ve denge problemleri ile birlikte) beklenir.
Dil gelişimi
Yaşa uygun konuşma, uygun gramer kullanımı vardır ama zamir kullanımında hatalar
gözlenebilir.
Kendilerine özgü sözcük üretebilirler.
Kendiliğinden konuşmayı başlatmada, konuşulanı anlama ve yorumlamada güçlük yaşanır.
Klişe ifadeler kullanır.
Mırıldanma tarzında, anlaşılması zor konuşma gözlenir.
İletişim
yüz ve vücut dilini (sözel olmayan iletişim) kullanma ve yorumlamada güçlük
sohbet konusu ile ilgisi olmayan, tuhaf, tekrarlayıcı konuşmalar yapma (dilin sosyal kullanımında zayıflık)
sadece kendisinin ilgilendiği konularda uzun süre konuşma (konuşmaları sonuca bağlayamama), alay konusu olsa ya da ondan kaçınılsa bile ilgi duyduğu konuşmalara yeniden yönelme
konuşmada (düz, robotik/ezgi ve vurgu sorunu) sesinin tonunu kontrol etmede güçlük
dilin espri, mecaz, deyim ve ima yollu anlatımlarını, nüanslarını kavramakta güçlük
Sosyal Etkileşim
sosyal olarak soğuk ve ilgisiz (sosyal ve duygusal karşılıklılığın olmayışı ya da uygun tepkiler
verememe)
uygun olmayan (sınırlı) göz kontağı
akranları ile arkadaşlık edebilir fakat ilişkiyi geliştirme ve devam ettirme stratejileri eksik
(gelişim düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe)
diğer kişinin bakış açısını, duygularını anlamada güçlük
sosyal kuralları kolaylıkla kavrayamama
duyguları, düşünceleri, kuralları bilişsel olarak, biçimsel olarak bilse bile kendiliğinden ve sezgisel yanıt verememe
kendi kural ve düzenine göre bir şeyleri yapması konusunda diğer insanlara ısrarcı olma
teselli edilme ve sevgi gösterilmesine nadiren gereksinim duyma, diğerlerine de bu gibi tepkileri göstermeme
Aspergerli çocuk ve gençler sosyal etkileşimi isterler fakat diğerlerinin duygularını, düşüncelerini anlama yetenekleri eksiktir.
Sosyal davranış kurallarının (göz kontağı, diğerlerine yakınlık, mimik, jest, beden duruşu vb.) eksikliğinden dolayı sıklıkla sosyal izolasyon yaşarlar.
Öğretmenleri ve akranları ile etkileşimlerinde beceriksizlik yaşarlar.
Sosyal durumlarla yüz yüze geldiklerinde kaygı yaşadıkları için sıklıkla uygun şekilde davranamazlar.
IQ’ları ortalama ve ortalamanın üstünde olmasına rağmen davranış problemleri (dikkatsizlik,kaygı, öfke patlamaları vb.) diğerlerinin algılarını olumsuz yönde etkiler.
Aspergerli ergenlerin arkadaşlık ilişkisinin niteliği daha zayıf, arkadaşlığı geliştirmede motivasyonları daha düşük olduğundan daha fazla yalnızlık ve depresyon yaşarlar.
Davranış, ilgi, etkinlikler
tekrarlayıcı (streotipik) davranışlar
bazı objelere, ilgi alanlarına anormal saplantı
eşyalar ya da eşyaların parçalarıyla işlevsel olmayan şekilde sürekli uğraşma
kurallara, rutinlere ve ritüellere sıkı sıkıya uyma
İlgi alanları
Bazılarının ilgi alanları olağandışı olabilir (sürgülü-açılır kapanır kapılar, klimalar, haritalar vb).
Bazılarının ilgi alanları ise olağandışı değildir fakat bireyin çoğu zamanını kaplar ve normal sosyal etkileşime engel olur.
Bu yoğun ilgilere özel bir alanda önemli bir beceri ya da yetenek eşlik edebilir.
Duygusal
çevreyle ilgili değişikliklere aşırı tepki verme
çevresel stresörlere aşırı duyarlılık
çabuk kaygı yaşama
depresyona eğilimli olma
duygu dalgalanmaları
kolay kızdırılma, sabırsız ve tahammülsüz olma
görünür bir neden yokken öfke nöbetleri
baş etme çabaları sırasında gergin ve sıkıntılı olma
kendi ya da başkaları yanlış yaptığı zaman olumsuz tepki verme (mükemmelliyetçi)
Duyusal
yüksek sese, dokunulmaya, kalabalık yerlere, kokulara duyarlılık
ağrı ve acıya dayanıklılık
banyo yapmaya ve temiz giysilere tepki
müfredat etkinlikleri sırasında duyusal (algısal) olarak aşırı yüklenme eğilimi
Akademik
çok küçük yaşta harfler ve sayılara ilgili
bilgi temelli konularda güçlü
ansiklopedik bellek
matematik becerisi güçlü ya da zayıf
el yazısı sıklıkla kötü
yaratıcı cümleler yazmakta güçlük çekme
genellikle yeterli sözel beceriler ancak çıkarım yapmada ve yüksek seviyedeki sorulara yanıt
vermede zorlanma
okula uyumda zorluk
Problem çözme ve organizasyon
Güçlük
sağduyu gerektiren durumlarda
düşüncelerini organize etme ve soyut kavrayışta
bir durumdan diğerine geçmede
Yetersizlik
zihinsel planlamada
dürtü kontrolünde
kendini izlemede
Motor
motor becerilerde gecikme (geç yürüme)
sakarlık, beceriksizlik, hantallık, esnek olmayan yürüme ve garip beden duruşu
motor beceri gerektiren oyunlarda başarısızlık
yazım hızında yavaşlık (ince motor güçlükler)
görsel-motor bütünleştirme, görsel-uzaysal oryantasyonda problemler
Ben Aspergerim!
Arkadaşlık yapmak bana daima zor gelir. İstek duyarım ama uygunsuz, garip davranabilirim.
Sosyal durumları kafa karıştırıcı bulurum.
Küçük bir konuşma yapmak bile bana zor gelir.
Yetişkinlerle sosyal etkileşimim daha iyi iyidir.
Konuşmalarım ilgilendiğim konular ile ilgilidir. Dinleyicilerin beni dinleyip dinlemedikleri, konunun ilgilerini çekip çekmediği ile ilgilenmem.
İnsanlar -buna niyet etmesem bile- sıkça kaba olduğumu söylerler.
Diğer insanların ne düşündüğünü, ne hissettiğinin farkına varmak için çok çabalamam gerekir.
Yaratıcılığa dayalı hikaye yazmaktan hoşlanmam.
Detayları öğrenmekte iyiyimdir.
Çok uzun süre bazı şeylere odaklanabilirim.
Zekam normal ya da normal üstü olmasına rağmen düşünme ve yargılama becerilerim yetersizdir.
Güçlü ve dar ilgi alanlarım vardır.
Bazı şeyleri esnek olmayan, tekrarlayıcı yollarla yaparım.
Eşlik Edebilecek Bozukluklar
Anksiyete bozuklukları
Bipolar bozukluk
Depresyon
Tourette bozukluğu
DEHB
Uyku ve yeme bozuklukları
Psikotik bozukluklar
Karşı koyma karşı gelme bozukluğu
Ayırıcı Tanı
Diğer yaygın gelişimsel bozukluklar (otizm, başka türlü adlandırılamayan….)
Yıkıcı davranış bozuklukları (DEHB, davranım bozukluğu, karşı koyma karşı gelme
bozukluğu)
NLD
OKB
Sosyal fobi
Tepkisel bağlanma bozukluğu
Bipolar bozukluk
Psikotik bozukluk
Değerlendirme
Ayrıntılı gelişim öyküsü
Psiko-sosyal değerlendirme (akademik, konuşma-dil, algısal-motor, sosyal-duygusal, oyun becerileri) (kişilik ve davranışının diğer yönleri- tercih ettiği etkinlikler, olağan dışı alışkanlıkları, zihin meşguliyeti vb.)
Tıbbi Değerlendirme
Tedavi
Bilişsel-davranışçı tedaviler: problem davranışlara hedeflenen müdahaleler; problem çözme, sosyal, iletişim ve günlük yaşam becerileri; empati kurma vb.
Anne babaya yönelik bilgilendirme ve destek programları
Bireysel psikoterapi: depresyon ve kaygı gibi sorunlara yönelik (daha büyük çocuklarda)
Grup psikoterapisi
İlaç: özel bir tedavisi yok, antidepresanlar, antipsikotikler kullanılmakta
Dil-konuşma terapisi
Duyusal bütünleme eğitimi: (fizik tedaviciler ya da uğraş terapistleri tarafından daha küçük çocuklara uygulanan)
Okul ortamını ve eğitim-öğretimi desteklemeye yönelik yaklaşımlar
Özel eğitim
Okulda ve evde
İletişim,
Sosyal etkileşim,
Duyusal,
Davranışsal,
Akademik becerilerle ilgili destek verilmeli,
Okul ile anne-baba arasındaki iletişim kanalları açık tutulmalıdır.